Pensioencommunicatie: de kunst van het weglaten

Elke Nederlander met inkomen is met pensioen. Sommigen zijn zelfs al sinds hun 16^e met pensioen, omdat ze werken. Tenminste, volgens de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘pensioen’, waarover straks meer. Leuk om te weten, maar pensioen uitzoeken tot de bodem hoeft niet te betekenen dat je het beter snapt. Integendeel zelfs. Pensioencommunicatie is de kunst van het weglaten. Pensioen kan simpel.

De afgelopen twee weken, deze week en de komende weken gaan we in vier artikelen in op een paar interessante conclusies uit de Pensioenmonitor 2020. Deze week bespreken we pensioencommunicatie. De komende week kijken we vervolgens nog naar de uitkomsten van de Pensioenmonitor 2020 in relatie tot het Pensioenakkoord. Afgelopen week bespraken we waarom we keuzes op het gebied van pensioen wel of niet maken en de week daarvoor over een waardevolle tip uit de toekomst.

Schokkende anekdote

Op aanbeveling van een klant van ons kwamen we met een werkgever in gesprek. Deze werkgever had voor zijn werknemers een pensioenregeling. De werknemers hoefden niets bij te dragen. Toen we de regeling bekeken vertelden we de werkgever dat die wel heel erg mager was. De werkgever beaamde dat. We vroegen of de werknemers hiervan wisten. Hij dacht van niet. Hij stelde voor dat wij een pensioenpresentatie zouden gaan houden voor alle werknemers tegelijk. Dat vonden we prima, maar we stelden één voorwaarde. Op de eerste dia zou alleen de tekst staan ‘Don’t shoot the messenger.’

Een week na de presentatie spraken we de werkgever opnieuw. Hij vertelde dat een aantal werknemers direct na de presentatie zich ziek hadden gemeld. Ze waren totaal van de kaart van wat ze hadden gehoord. Er waren opeens grote zorgen over hypotheek en besteedbaar inkomen vanaf pensionering. Logisch, want met deze pensioenregeling kon een werknemer bij deze werkgever in 40 jaar totaal € 1.500 aan jaarlijks ouderdomspensioen opbouwen. En dat wisten ze niet. Hier pakte de kunst van het weglaten verkeerd uit.

De oorsprong van pensioen

Volgens Faqt.nl  is het pensioen uitgevonden door de Britse marine, waar al in de zeventiende eeuw een systeem was om oude zeelui te onderhouden. Die spaarden een klein deel van hun wedde in een potje dat ze meekregen als ze afzwaaiden. Zie daar de meest eenvoudige vorm van pensioen.

Aanvankelijk betekende ‘pensioen’ ook: salaris, jaargeld. Zo kon je al op je 16^e met pensioen zijn. Pas in later tijd ontstond de huidige betekenis: jaargeld bij het neerleggen van ambt of betrekking aldus de etymologiebank.

Pensioencommunicatie: de kunst van het weglaten

Deze kop kun je heel verschillend uitleggen. Aan de ene kant kan het betekenen dat je zo eenvoudig mogelijk over pensioen kunt communiceren. Aan de andere kant kun je het zo opvatten dat er informatie bewust wordt achtergehouden. We bedoelen het eerste.

Het woord ‘communicatie’ is via een paar tussenstappen afgeleid van het Latijnse communicare. Dat woord is samengesteld uit twee woorden, com en munire en die betekenen ‘met’ en ‘bouwen’.

Vrij vertaald is pensioencommunicatie met elkaar bouwen aan pensioen.

“Het is niet wat je denkt”

Deze uitspraak kom je nogal eens in films tegen maar is even goed toe te passen op pensioen. In de Pensioenmonitor 2020 is te lezen dat men meer inkomen verwacht nodig te hebben bij pensionering dan men denkt te krijgen. Tegelijk staat er dat 2/3 van de beroepsbevolking niet op de hoogte is van hun inkomen bij pensionering. Maar het begint allemaal bij ons eigenwijze brein. Onbewust maken we nogal eens de verkeerde keuzes.

Gek genoeg heeft dat niet veel te maken met kennis van pensioen. Ook niet met begrijpelijke informatie, transparantie, waarschuwen (“geld lenen kost geld”), overreden (“deze envelop bevat belangrijke informatie”) en vergroten pensioenbewustzijn volgens Netspar in hun paper over de psychologie van pensioenkeuzes.

Wel begrijpen, geen actie

Op onze website Pensioenkansimpel.nl leggen we in begrijpelijke taal een paar belangrijke onderwerpen over pensioen uit. Ons doel daarmee is, in eerste instantie, dat je begrijpt wat je leest. Ik tweede instantie dat je daarna actie kunt ondernemen. Toch weten we bijna zeker dat je niet tot actie overgaat, terwijl je weet dat het wel nodig is. Je brein zit je namelijk in de weg. Teveel keuzes, nu is leuker dan straks, het duurt nog zo lang. Volgens het onderzoek van Netspar zijn dat oorzaken waarom je begrijpt dat je iets moet doen maar toch niet in actie komt. Netspar schrijft hierover:

“Kijkend door een gedragseconomische bril verbaast het niet dat instrumenten gebaseerd op het rationele model, met informatie-intentie-gedrag, of inzicht-overzicht-actie als beschrijving van menselijk gedrag, weinig succesvol zijn. Als ondersparen en suboptimale risicokeuzes niet voortkomen uit een gebrek aan kennis en pensioenbewustzijn, zullen strategieën om kennis en bewustzijn te vergroten niet het gehoopte effect hebben. En als mensen worden beïnvloed door de affectieve aspecten van communicatie en informatie, is een focus op begrijpelijkheid te beperkt.”

Pensioencommunicatie: de kunst van het weglaten.

Hoe dan wel?

Uitstelgedrag en te weinig sparen zijn te verhelpen met o.a. zelfbindingsmechanisme en sparen als standaard met opt-out.

Een mooi voorbeeld van een zelfbindingsmechanisme is Odysseus en de sirenen. Om te voorkomen dat hij zou toegeven aan de lokroep van de sirenen, liet Odisseus zich door zijn manschappen aan de mast vastbinden. Zo kun je ook een afspraak met jezelf maken om je pensioendoel te bereiken. Bijvoorbeeld door je pinpas zo in te stellen dat je bij iedere pinbetaling automatisch een vast bedrag spaart.

Een andere methode om je pensioendoel te bereiken is een pensioenregeling waarbij je vrijwillig mag inleggen, boven het bedrag wat de werkgever al voor je betaalt. De werkgever houdt dan standaard een bedrag in op je bruto salaris tenzij je actief aangeeft dan je dat niet wil. Uit onderzoeken blijkt dat het aantal werknemers wat op die manier pensioen bij elkaar spaart vele malen hoger is dan werknemers die vrijwillig aan de werkgever moeten doorgeven dat ze willen sparen.

Blik op de toekomst

De volgende blog gaat over een blik op de toekomst met het nieuwe pensioenstelsel. De werknemer zal steeds meer keuzes zelf moeten maken. Vanuit het marktonderzoek waar de Pensioenmonitor 2020 over gaat, gaan we bespreken waar je als werkgever nu al op kunt anticiperen op de veranderingen die komen gaan.